[Review] Khi hơi thở hoá tinh không: Hãy quý trọng cuộc sống

Bác sĩ có bao giờ bị bệnh, bác sĩ thì liệu có đầu hàng bệnh tật hay không? Khi hơi thở hoá tinh không là một cuốn sách đặc biệt dựa trên một câu chuyện đặc biệt đó là câu chuyện dựa trên tự thuật của một bác sĩ bị mắc bệnh ung thư phổi.Rất đặc biệt đúng không ạ? Vậy bác sĩ ấy đã làm gì để biến câu chuyện của mình trở thành một tác phẩm bất hủ?

“Sẽ có lúc con chạm đến một trong nhiều khoảnh khắc của cuộc đời, khi con phải đánh giá bản thân mình, về những gì con đã làm, đã trở thành, và đã mang ý nghĩa gì với thế gian…”

Mọi mảnh đời đều nằm dưới bóng tối của sự hữu hạn, một sự hữu hạn mà chúng ta luôn nhận thức được – một nhận thức mà chúng ta thường xuyên bị che khuất bởi những xao nhãng của cuộc sống hàng ngày. Nhưng khi càng đến gần với giới hạn, con người ta đột nhiên nhận ra rằng mình không còn lựa chọn nào khác ngoài việc lấp đầy bóng tối bằng toàn bộ những ánh sáng mà bản thân có thể tạo ra – loại ánh sáng bên trong thâm tâm mà chúng ta gọi là ý nghĩa: ý nghĩa cuộc sống.

Bác sĩ Kalanithi

Câu chuyện bắt đầu vào tháng 5 năm 2013, bác sĩ Paul Kalanithi gửi email tới những người bạn thân nhất của mình và chia sẻ về căn bệnh ung thư mà ông gặp phải. Trong email ông có viết:

“Tin tốt là tôi sống còn thọ hơn cả Keats và Stephen Crane cũng như 2 chị em nhà Brontës, tin xấu là tới giờ tôi vẫn chưa viết được dòng nào”. Kalanithi nói đùa về căn bệnh của mình với những người bạn.

Được chẩn đoán chỉ còn 22 tháng để sống, Kalanithi đã quyết định viết cuốn “When Breath Becomes Air”, một cuốn sách mà nội dung của nó nằm ngoài ranh giới của sự sống với cái chết, một tâm hồn còn đang thanh thản đã phải đối mặt với cái kết của chính mình.

Khi hơi thở hoá tinh không là một câu chuyện kể về một sinh viên y khoa với niềm đam mê nghiên cứu. Hoàn thành tấm bằng Văn học Anh, Paul Kalanithi gần như đang tiến gần đến sự nghiệp văn chương – ước mơ từ thuở nhỏ, nhưng sự trăn trở về Con người- Sinh lý- Tinh thần lại thôi thúc ông: “Dẹp đống sách đó và học y đi”.

Kalanithi kể về quãng thời gian học tập khoa thần kinh học tại Stanford, nơi ông được học về bộ não, về hệ thống thần kinh thứ hình thành nên mỗi con người, nơi lưu giữ kỉ niệm và quyết định chúng ta sẽ sống ra sao. Mọi thứ đều tươi đẹp, một tương lai tươi sáng đang chờ đợi phía trước vị bác sĩ tương lai. Ông đã sắp có thể bắt đầu thay đổi thế giới, đang là một người cha, có một gia đình hạnh phúc. Nhưng cuộc sống không bao giờ là êm đềm. Luôn có những khó khăn, những chướng ngại xuất hiện vào bất cứ một lúc nào đó. Và với Kalanithi đó là sự xuất hiện của căn bệnh ung thư.

Gia đình hạnh phúc của Kalanithi

“Tôi lật qua các tấm hình chụp CT, căn bệnh quá rõ ràng: phổi chứa đầy những khối u ác tính, cột sống biến dạng, một bên gan không còn hoạt động. Ung thư, đã di căn.

Tôi đang là một bác sĩ khoa thần kinh học năm cuối. Suốt 6 năm học tập, những tấm hình chụp CT kia với tôi không còn xa lạ, có một số tấm nhẹ nhàng hơn rất nhiều và chúng tôi có thể giúp được bệnh nhân. Thế nhưng, điểm khác biệt trong tấm hình này, nó là của tôi”

Ung thư không trừ một ai, cũng không hề gõ cửa xin phép trước khi bước vào cuộc đời của ai cả, nhưng mỗi người sẽ có cách riêng để đối mặt với “vị khách không mời mà tới” này. Với Paul Kalanithi, đó là cảm giác “kỳ lạ” khi tự mình hoán đổi vị trí từ bác sĩ sang bệnh nhân, là một chuỗi những sắp xếp lại kế hoạch cuộc sống, là sự trải nghiệm năm pha đau buồn – rập khuôn cảm xúc “Phủ nhận => Tức giận => Mặc cả => Suy sụp => Chấp nhận” – nhưng theo chiều ngược lại. Khi nghe chẩn đoán, ông đã chuẩn bị cho cái chết. Nhưng càng về sau, ông lại càng muốn biết rõ ràng thời gian còn lại của chính mình, để thực hiện được những gì mình mong muốn: “Cho tôi ba tháng, tôi dành thời gian cho gia đình. Cho tôi một năm, tôi sẽ viết sách. Cho tôi mười năm, tôi quay trở lại với việc chữa bệnh.”

Khi Hơi Thở Hóa Thinh Không được sinh ra khi cuộc sống một người chuẩn bị kết thúc, là minh chứng cho sự sống và cái chết, sự phủ nhận và chấp nhận, sự bình an và cô độc. Ở đó có lòng dũng cảm, sự yêu thương, lòng quyết tâm và trên tất cả là sự gắn kết gia đình: “sau khi anh ra đi, gia đình anh có thể bị chia rẽ, nhưng rồi họ sẽ lại xích lại gần nhau bởi sự dũng cảm mà anh đã chứng tỏ.”

Khi hơi thở hoá tinh không là cuốn nhật ký đau đớn ghi lại những nghĩ suy khi được chẩn đoán mắc bệnh ung thư giai đoạn cuối ngay khi đang ở đỉnh cao sự nghiệp, chứng kiến một cuộc đời bất ngờ tràn ngập sự sống. Với tư tưởng pha trộn giữa Montaigne và Oliver Sacks, Kalanithi đã đan xen nhiều suy nghĩ triết lý trong hành trình với những câu chuyện về bệnh nhân của mình để làm sáng tỏ điểm chung duy nhất giữa chúng ta – cái chết – và cái cách mà nó thúc đẩy tất cả chúng ta theo đuổi một cuộc sống có ý nghĩa. Cái chết là thứ làm cho những cơ thể sống dừng hoạt động suy cho cùng lại có ý nghĩa rất lớn và mang lại vẻ đẹp cho cuộc sống.

Từ đây xuất hiện một sự mặc khải sâu sắc, chân thành, và nồng hậu về mối liên hệ giữa nhận thức bản thân của chúng ta với ý thức về tiềm năng và khả năng của chúng ta – những hình mẫu chúng ta muốn trở thành, những hình mẫu mà chúng ta làm việc không mệt mỏi để trở thành. Vậy chúng ta là ai, và “chúng ta” còn lại những gì khi sự sống bất ngờ bị dập tắt?

Một thế hệ sau khi nhà phẫu thuật Sherwin Nuland cho xuất bản bài viết về việc đối mặt với ý nghĩa của cuộc sống trong khi sắp chết, Kalanithi đưa ra câu trả lời cho những câu hỏi này và vô số những ý nghĩa của chúng. Anh viết:

Năm ba mươi sáu tuổi, tôi sẽ lên đến đỉnh núi; tôi có thể nhìn thấy Đất Hứa, từ Gilead đến Jericho đến biển Địa Trung Hải. Tôi có thể nhìn thấy một con thuyền trên vùng biển ấy, con thuyền mà tôi và Lucy, cùng những đứa con trong mơ của chúng tôi, sẽ dạo chơi vào cuối tuần. Tôi có thể cảm nhận lưng mình bớt căng cứng khi lịch làm việc quay cuồng của tôi được giảm bớt và cuộc sống trở nên dễ quản lý hơn. Tôi có thể nhìn thấy bản thân mình cuối cùng trở thành người chồng mà tôi vẫn luôn hứa hẹn.

Và sau đó điều ta chẳng thể tưởng tượng lại xảy ra. Kalanithi kể lại một trong những sự kiện đầu tiên mà trong đó con người trước đây và số phận tương lai của anh đã va chạm dữ dội:

Lưng của tôi cứng lại trong suốt chuyến bay, và khi đến được Grand Central để bắt chuyến tàu đến chỗ bạn tôi ở miền bắc, cơ thể tôi đã run lên vì đau đớn. Trong vài tháng qua, tôi đã bị co thắt cơ lưng sau nhiều cơn đau khác nhau, từ những cơn đau vặt vãnh mà bạn có thể chịu đựng được, đến những lần đau buốt khiến tôi phải nghiến chặt răng, đến mức tôi phải lăn lộn trên sàn nhà mà la hét. Cơn đau lần này nằm ở phía nghiêm trọng hơn trong nấc thang đau đớn. Tôi nằm xuống trên một băng ghế cứng ở khu chờ tàu, cảm nhận cơ lưng của mình vặn xoắn, cố gắng hít thở để kiểm soát cơn đau – thuốc ibuprofen đã không phát huy tác dụng – và cố gắng nhớ lại tên của mỗi bó cơ khi chúng co thắt chỉ để ngăn dòng nước mắt chực trào: erector spinae, rhomboid, latissimus, piriformis, …

Một nhân viên bảo vệ đến gần. “Thưa ngài, ngài không thể nằm ở đây được.”

“Tôi xin lỗi,” tôi nói, thở hổn hển. “Lưng… co thắt … cơ lưng”

“Nhưng ngài vẫn không thể nằm đây đâu.”

[…]

Tôi nặng nhọc ngồi dậy rồi đi khập khiễng về phía đoàn tàu.

Khi hơi thở hoá tinh không không chỉ là một câu chuyện, hay những mẫu chuyện cụ thể mà còn là thái độ của chúng ta đối với những gì ta cho là thất bại của cơ thể mình: sự đau đớn, và cuối cùng là cái chết. Chúng ta cố gắng xác định các điều kiện mà những thất bại này có thể xảy ra; để khiến chúng phù hợp với mong muốn trong đời thực; để xóa bỏ chúng bằng ý chí và sự phủ nhận. Ta làm tất cả những điều này bởi tận sâu trong thâm tâm, ta xem chúng là điều không thể chấp nhận được – trong chính chúng ta và trong những người khác.

Điểm trong hành trình Kalanithi là các câu chuyện minh họa cho những khoảnh khắc tuy nhỏ bé nhưng vô cùng to lớn, khi mà số mệnh bất ngờ dổi dời và vũ trụ phức tạp của những ưu tiên mà ta dành cả đời xây dựng bỗng chốc cháy vụn thành bụi sao. Trong những khoảnh khắc đó, xuất hiện dấu chấm hết cho những chương truyện mà ta vẫn ngây thơ tin theo bấy lâu nay, về con đường dẫn đến Hạnh Phúc Mãi Mãi Về Sau mà thực ra ta chẳng thể chạm đến, bởi những đoạn kết ta tưởng tượng cho chính mình thì nào phải cái kết thực sự. Một cái kết đúng nghĩa là sự thất vọng và không hài lòng, còn một kết thúc chúng ta tưởng tượng cho mình lại là sự hài lòng vĩnh cửu, vô hạn.

Kalanithi qua đời vào tháng 03/2015, khi mới chỉ 37 tuổi, để lại Khi Hơi Thở Hóa Thinh Không – một cuốn sổ ghi chép lại chính xác nỗi đau khủng khiếp và một tác phẩm nghệ thuật hiếm có với cấu trúc song hành, trong đó bi kịch chết chóc không bị lật đổ hoặc hòa loãng nhưng cùng tồn tại chân thật, với chiến thắng của sự sống như là tiềm năng cao nhất của con người. Hãy đọc nó cùng với tác phẩm của Anne Lamott về đau buồn và hạnh phúc, hay sách của Oliver Sacks về phẩm giá của việc chết khi đang sống, và những quyển sách thiếu nhi kỳ lạ này về ý nghĩa của cái chết. Và chỉ 10 tháng sau khi qua đời, cuốn sách được xuất bản và trở thành một trong những cuốn sách bán chạy nhất.

Kalanithi viết cuốn sách này với rất nhiều khó khăn, tới mức ở một phần trong cuốn sách, ông phải đeo găng tay để giữ da không bị bục vì quá trình xạ trị, chiếc găng tay với đường chỉ bạc cặm cụi lướt trên bàn phím máy tính.

Vợ ông, bác sĩ Lucy Kalanithi kể lại rằng có một số chi tiết chưa được hoàn thành sau khi ông qua đời, thế nên người thân đã hồi ức lại để hoàn thiện nó.

Kalanithi rất yêu thích văn chương nên câu chuyện của anh đã được thuật lại theo một phong cách mượt mà, dung dị và đầy cảm xúc. Độc giả cũng được hiểu thêm về triết lý sống, triết lý nghề y của Kalanithi, thông qua ký ức về những ngày anh còn là sinh viên, rồi thực tập, cho đến khi chính thức hành nghề phẫu thuật thần kinh. “Đối với bệnh nhân và gia đình, phẫu thuật não là sự kiện bi thảm nhất mà họ từng phải đối mặt và nó có tác động như bất kỳ một biến cố lớn lao trong đời. Trong những thời điểm nguy cấp đó, câu hỏi không chỉ đơn thuần là sống hay chết mà còn là cuộc sống nào đáng sống.” – Kalanithi luôn biết cách đưa vào câu chuyện những suy nghĩ sâu sắc và đầy sự đồng cảm như thế.

Cách đây không lâu trên blog cá nhân của mình, Bill Gates đã ca ngợi Khi hơi thở hóa thinh không (bản tiếng Anh When Breath Becomes Air). Bill Gates đọc rất nhiều sách, thế nhưng theo ông cuốn sách trên đã khiến mình rơi nước mắt và mọi người nên đọc nó.

“Tôi không phải là loại người mau nước mắt và cũng ít khi đọc những tác phẩm hút nước mắt người xem. Ví dụ như cuốn “The Last Lecture of Tuesdays with Morrie”, tôi không ưa cuốn đó mấy.

Thế nhưng cuốn sách When Breath Becomes Air thật sự được tôi ngưỡng mộ và nó đã làm tôi rơi nước mắt”, Bill Gates nói.

“Cuốn sách này rất tuyệt vời… Tôi rất cảm động với nội dung bên trong, kể cả vợ tôi Melinda cùng con gái Jennifer cũng có cùng quan điểm. Thật sự để mà nói, đây có lẽ là cuốn nonfiction hay nhất mà tôi từng đọc trong nhiều năm”.

Bill Gates tiếp lời: “Tôi không biết bằng cách nào mà Kalanithi đã có sức mạnh để viết nên cuốn sách này khi sức khoẻ cậu ta rất yếu.

Thế nhưng, tôi mừng vì cậu ta đã làm được. Suốt cả cuộc đời, Kalanithi đã cống hiến cho y tế, khoa học cùng việc viết sách. Đọc cuốn hồi kí kia, tôi mừng vì được chứng kiến một phần nhỏ câu chuyện đời của Kalanithi”.

Dù không thể vượt qua cơn bệnh nan y, nhưng thông điệp của tác giả sẽ còn khiến người đọc nhớ mãi. Có thể ông đã mất nhưng giá trị mà Khi hơi thở hoá tinh không vẫn sẽ trường tồn, vẫn sẽ bất tử theo thời gian.