Blockchain l&agrave; một c&ocirc;ng nghệ mới mang t&iacute;nh c&aacute;ch mạng được nghi&ecirc;n cứu gần đ&acirc;y. Tuy nhi&ecirc;n, hiện nay chưa c&oacute; nhiều t&agrave;i liệu đặc biệt l&agrave; tiếng Việt, hệ thống h&oacute;a n&oacute; một c&aacute;ch r&otilde; r&agrave;ng. Gần như mỗi t&agrave;i liệu lại c&oacute; một c&aacute;ch định nghĩa, m&ocirc; tả ri&ecirc;ng l&agrave;m cho n&oacute; c&agrave;ng trở l&ecirc;n m&ocirc;ng lung với những người mới bắt đầu. Với mong muốn cung cấp một t&agrave;i liệu tổng quan nhất, hệ thống nhất về c&ocirc;ng nghệ Blockchain, TEK4.VN x&acirc;y dựng chuỗi b&agrave;i viết "Blockchain cơ bản" nhằm giải quyết những vấn đề m&ocirc;ng lung, kh&oacute; hiểu về Blockchain cho những người mới bắt đầu. Nội dung của chuỗi b&agrave;i viết sẽ bao gồm: tổng quan về c&ocirc;ng nghệ Blockchain, động lực đằng sau tiền điện tử, Bitcoin. Bạn sẽ t&igrave;m hiểu c&aacute;c kh&iacute;a cạnh kh&aacute;c nhau của mật m&atilde;, qu&aacute; tr&igrave;nh tạo v&agrave; x&acirc;y dựng c&aacute;c Khối, Mạng &amp; Khai th&aacute;c khối cũng như nhiều kh&aacute;i niệm kh&aacute;c li&ecirc;n quan đến c&ocirc;ng nghệ Blockchain bao gồm thiết kế mạng Blockchain, c&aacute;c c&ocirc;ng nghệ trong n&acirc;ng cao hiệu năng của Blockchain như Sharding, Off Chain State Channels...
<h2 style="text-align: justify;">Kh&oacute;a học n&agrave;y d&agrave;nh cho ai?</h2>
Chắc hẳn bạn đ&atilde; nghe đến thuật ngữ Blockchain &iacute;t nhất v&agrave;i lần trước đ&acirc;y, bạn đ&atilde; t&igrave;m hiểu n&oacute;, cũng đọc kh&aacute; nhiều t&agrave;i liệu để xem n&oacute; l&agrave; c&aacute;i g&igrave;, tuy nhi&ecirc;n c&oacute; vẻ vẫn kh&aacute; m&ocirc;ng lung, bạn vẫn kh&ocirc;ng thực sự hiểu n&oacute; l&agrave;m việc ra sao. Đừng lo lắng, bởi kh&ocirc;ng chỉ c&oacute; m&igrave;nh bạn gặp t&igrave;nh trạng như vậy. C&oacute; rất nhiều t&agrave;i liệu về Blockchain đến nỗi l&agrave;m bạn như ngập trong c&ocirc;ng nghệ n&agrave;y nhưng lại c&oacute; rất &iacute;t t&agrave;i liệu thống k&ecirc; v&agrave; hệ thống h&oacute;a những nền tảng cơ bản một c&aacute;ch xuy&ecirc;n suốt, do đ&oacute; thực sự rất kh&oacute; để bạn c&oacute; thể tiếp cận n&oacute;. Series b&agrave;i viết&nbsp;Blockchain cơ bản&nbsp;hướng tới việc gi&uacute;p bạn đọc hệ thống h&oacute;a v&agrave; nắm bắt những kiến thức cơ bản, cũng như c&oacute; thể tự x&acirc;y dựng được một Blockchain cơ bản cho bản th&acirc;n.
Nếu bạn mong muốn trở th&agrave;nh một phần của cuộc c&aacute;ch mạng Blockchain, h&atilde;y bỏ ra chưa đến 10 ph&uacute;t mỗi ng&agrave;y để theo d&otilde;i series b&agrave;i viết n&agrave;y. H&atilde;y bắt đầu cuộc h&agrave;nh tr&igrave;nh th&uacute; vị của m&igrave;nh ngay từ b&acirc;y giờ!
<ul style="text-align: justify;">
<li>Bạn muốn t&igrave;m hiểu những điều cơ bản về Blockchain để hiểu xem n&oacute; c&oacute; ứng dụng như thế n&agrave;o?</li>
<li>Bạn muốn tự lập tr&igrave;nh, x&acirc;y dựng một ứng dụng Blockchain cho ri&ecirc;ng m&igrave;nh?</li>
<li>Bạn muốn l&agrave;m việc trong lĩnh vực Blockchain?</li>
</ul>
Nếu c&acirc;u trả lời của bạn l&agrave; c&oacute; cho những c&acirc;u hỏi tr&ecirc;n, th&igrave; xin ch&uacute;c mừng bạn. Series b&agrave;i viết n&agrave;y l&agrave; d&agrave;nh cho bạn.
<h2 style="text-align: justify;">Cần g&igrave; để học Blockchain cơ bản?</h2>
V&igrave; kh&oacute;a học n&agrave;y sẽ bao gồm c&aacute;c kiến thức cơ bản về Blockchain v&agrave; x&acirc;y dựng Blockchain dựa tr&ecirc;n ng&ocirc;n ngữ lập tr&igrave;nh Python, do đ&oacute;, trước khi đi v&agrave;o series Blockchain cơ bản, c&aacute;c bạn n&ecirc;n c&oacute; ch&uacute;t kiến thức về lập tr&igrave;nh, đặc biệt l&agrave; <a href="../../khoa-hoc/lap-trinh-python-can-ban" target="_blank" rel="noopener">lập tr&igrave;nh Python cơ bản</a>, đ&ocirc;i ch&uacute;t về to&aacute;n học cơ bản v&agrave; hiểu về mạng m&aacute;y t&iacute;nh. Nếu chưa biết g&igrave; về những điều tr&ecirc;n, kh&ocirc;ng sao cả, trong c&aacute;c b&agrave;i viết cụ thể ch&uacute;ng ta sẽ c&ugrave;ng t&igrave;m hiểu lại cả những kiến thức n&agrave;y. T&oacute;m lại, điều duy nhất bạn cần l&agrave; đam m&ecirc;.
Hi vọng Blockchain cơ bản sẽ l&agrave; t&agrave;i liệu hệ thống h&oacute;a cơ sở để bạn đọc c&oacute; thể sử dụng để t&igrave;m hiểu v&agrave; h&ograve;a m&igrave;nh v&agrave;o thế giới Blockchain.
Đến đ&acirc;y, ch&uacute;ng ta tạm kết b&agrave;i học n&agrave;y tại đ&acirc;y. Mọi thắc mắc g&oacute;p &yacute;, hỏi đ&aacute;p về kh&oacute;a học, bạn đọc c&oacute; thể gửi đến:
Fanpage Facebook:&nbsp;<a href="https://www.facebook.com/tek4.vn/">TEK4.VN</a>&nbsp;
Tham gia cộng đồng để chia sẻ, trao đổi v&agrave; thảo luận:&nbsp;<a href="https://www.facebook.com/groups/tek4.vn/">TEK4.VN - Học Lập Tr&igrave;nh Miễn Ph&iacute;</a>

Blockchain cơ bản

Trong b&agrave;i học ng&agrave;y h&ocirc;m nay, ch&uacute;ng ta sẽ xem x&eacute;t c&aacute;c giao dịch v&agrave; UTXO. Đ&acirc;y l&agrave; một kh&aacute;i niệm rất th&uacute; vị cần được kh&aacute;m ph&aacute; trong Blockchain.
Ch&uacute;ng ta sẽ bắt đầu với một số giao dịch. Sau khi bắt đầu sử dụng Bitcoin, ch&uacute;ng ta nhận được c&aacute;c giao dịch sau.
<img style="width: 100%;" src="../../../public_files/45bfb0b5-315a-4879-94f9-3beeb24bb100" alt="giao-dich-tien-ao" />
Ch&uacute;ng ta đ&atilde; nhận được Bitcoin trong tất cả c&aacute;c giao dịch n&agrave;y. Trong thế giới Bitcoin, những giao dịch nhận n&agrave;y được gọi l&agrave; UTXO, viết tắt của Unspent Transaction Output. Đ&acirc;y l&agrave; l&uacute;c mọi thứ bắt đầu trở n&ecirc;n rất kh&aacute;c so với thế giới ng&acirc;n h&agrave;ng m&agrave; ch&uacute;ng ta đ&atilde; quen thuộc, đ&oacute; l&agrave; giao dịch đ&atilde; được thực hiện v&agrave; n&oacute; sẽ được ghi lại ở trong hệ thống của ng&acirc;n h&agrave;ng. Nhưng trong Bitcoin, một giao dịch vẫn tồn tại sau khi n&oacute; được thực hiện cho đến khi một giao dịch kh&aacute;c được tạo ra từ UTXO.
Giả sử ch&uacute;ng ta đ&atilde; nhận được tất cả số tiền v&agrave; b&acirc;y giờ ch&uacute;ng ta muốn mua một chiếc xe đạp. Ch&uacute;ng ta muốn mua một chiếc xe đạp với gi&aacute; 0.5 BTC v&agrave; ch&uacute;ng ta cần thiết lập một giao dịch.
<img style="width: 100%;" src="../../../public_files/9dc2bfd2-0cbd-42ec-abf3-5b7469ce2a90" alt="giao-dich-tien-ao-2" />
Tr&ecirc;n đ&acirc;y l&agrave; c&aacute;ch m&agrave; n&oacute; hoạt động. Ch&uacute;ng ta sẽ kh&ocirc;ng chỉ lấy tiền của m&igrave;nh v&agrave; sử dụng, m&agrave; ch&uacute;ng ta cần chọn c&aacute;c giao dịch. V&agrave; c&aacute;c giao dịch n&agrave;y sẽ tồn tại cho đến khi UTXO được sử dụng hết. Ch&uacute;ng ta sẽ cần chọn c&aacute;c giao dịch cần li&ecirc;n kết với đầu v&agrave;o. Ch&uacute;ng ta kh&ocirc;ng c&oacute; một nơi để chứa tiền giống như chiếc v&iacute; m&agrave; ch&uacute;ng ta hay sử dụng trong đời thực. Đ&acirc;y l&agrave; điều quan trọng v&agrave; c&aacute;c bạn cần nhớ rằng trong Bitcoin, sẽ kh&ocirc;ng c&oacute; thứ n&agrave;o như vậy hoặc trong bất kỳ loại tiền điện tử n&agrave;o, sẽ kh&ocirc;ng c&oacute; t&agrave;i khoản v&agrave; kh&ocirc;ng c&oacute; chuyện l&agrave; ch&uacute;ng ta c&oacute; thể lưu trữ số tiền trong t&agrave;i khoản. Mọi thứ ch&uacute;ng ta c&oacute; l&agrave; một chuỗi khối v&agrave; tất cả c&aacute;c giao dịch, mọi khoản tiền, mọi chuyển động của tiền đều l&agrave; một giao dịch tr&ecirc;n chuỗi khối.
Ch&uacute;ng ta cần chọn những giao dịch cần thiết, thường l&agrave; những giao dịch sao cho ch&uacute;ng ta c&oacute; đủ số tiền để trả cho m&oacute;n đồ muốn mua. Ch&uacute;ng ta sẽ chọn giao dịch 0.6 BTC nhận được từ Nam trong trường hợp v&iacute; dụ n&agrave;y. Đ&acirc;y l&agrave; tất cả mọi thứ m&agrave; ch&uacute;ng ta c&oacute;. Ch&uacute;ng ta lựa chọn giao dịch c&oacute; số tiền l&agrave; 0.6 BTC bởi n&oacute; c&oacute; gi&aacute; trị gần nhất với 0.5 BTC. Ch&uacute;ng ta sẽ lấy 0.6 BTC từ Nam v&agrave; sau đ&oacute;, ch&uacute;ng ta gửi 0.5 BTC đến cửa h&agrave;ng xe đạp. Quy tắc l&agrave; kh&ocirc;ng thể c&oacute; đầu ra kh&ocirc;ng được sử dụng. Bất cứ thứ g&igrave; đi v&agrave;o trong đầu v&agrave;o, to&agrave;n bộ số tiền sẽ phải nằm ở đầu ra. Về cơ bản, sẽ kh&ocirc;ng thể c&oacute; tiền thừa được trả lại. Ch&uacute;ng ta kh&ocirc;ng thể y&ecirc;u cầu cửa h&agrave;ng xe đạp gửi trả lại cho ch&uacute;ng ta 0.1 BTC khi ch&uacute;ng ta trả số tiền l&agrave; 0.6 BTC. Thay v&agrave;o đ&oacute;, ch&uacute;ng ta sẽ phải gửi tất cả tổng tiền thanh to&aacute;n l&agrave; 0.6 BTC v&agrave; chia số tiền n&agrave;y th&agrave;nh một số tiền kh&aacute;c nhỏ hơn, gửi cho những người tham gia kh&aacute;c nhau. Như vậy, những g&igrave; ch&uacute;ng ta cần l&agrave;m trong trường hợp n&agrave;y l&agrave; gửi 0.1 BTC trở lại cho ch&iacute;nh m&igrave;nh.
<img style="width: 100%;" src="../../../public_files/fc617f1b-00d9-4602-82f3-a1726d122d39" alt="giao-dich-tien-ao-3" />
Nghe c&oacute; vẻ rất kh&oacute; hiểu, nhưng một khi ch&uacute;ng ta l&agrave;m một v&agrave;i v&iacute; dụ, bạn sẽ thấy t&iacute;nh logic đằng sau v&agrave; bạn sẽ thấy tại sao n&oacute; lại hiệu quả. Ch&uacute;ng ta phải chọn một hoặc nhiều giao dịch m&agrave; ch&uacute;ng ta c&oacute; để đưa v&agrave;o tập đầu v&agrave;o. Ch&uacute;ng ta phải tự tạo đầu v&agrave;o của m&igrave;nh để đạt được số tiền l&agrave; 0.5 BTC hoặc cao hơn. Sau đ&oacute;, ch&uacute;ng ta cần gửi số tiền cần thiết để mua chiếc xe đạp từ cửa h&agrave;ng xe đạp. V&agrave; sau đ&oacute; bất kỳ số tiền thừa n&agrave;o m&agrave; ch&uacute;ng ta c&ograve;n, ch&uacute;ng ta sẽ kh&ocirc;ng thể để n&oacute; ở đ&oacute;, m&agrave; phải gửi lại cho ch&iacute;nh m&igrave;nh.
Ch&uacute;ng ta cũng c&oacute; thể mua c&aacute;c thứ kh&aacute;c từ một cửa h&agrave;ng kh&aacute;c thay v&igrave; gửi lại số tiền thừa cho ch&iacute;nh m&igrave;nh v&agrave; ch&uacute;ng ta sẽ xem một v&iacute; dụ tương tự trong phần tiếp theo. Như vậy, giao dịch c&oacute; số tiền l&agrave; 0.6 BTC đ&atilde; xảy ra v&agrave; sau đ&oacute; giao dịch mới (giao dịch m&agrave; ch&uacute;ng ta tự gửi cho ch&iacute;nh m&igrave;nh) sẽ được đưa trở lại v&agrave;o trong c&aacute;c giao dịch b&ecirc;n tr&ecirc;n. V&igrave; vậy, c&aacute;c giao dịch tương tự như b&ecirc;n tr&ecirc;n sẽ tiếp tục diễn ra v&agrave; lặp đi lặp lại như vậy.
<img style="width: 100%;" src="../../../public_files/69ba9fa5-aca8-49d5-b855-60d0689f4daf" alt="giao-dich-tien-ao-4" />
Giao dịch 0.6 BTC b&ecirc;n tr&ecirc;n được sử dụng cho giao dịch mới b&ecirc;n dưới (giao dịch để mua chiếc xe đạp). V&agrave; b&acirc;y giờ, giao dịch n&agrave;y sẽ biến mất v&agrave; được gạch bỏ đi. N&oacute; đ&atilde; được ho&agrave;n th&agrave;nh. Điều đ&oacute; đồng nghĩa với việc n&oacute; sẽ kh&ocirc;ng c&ograve;n l&agrave; một UTXO.
<img style="width: 100%;" src="../../../public_files/3746ab9b-faa2-4115-ad1f-34a4f76b72c8" alt="giao-dich-tien-ao-5" />
Giao dịch trong đầu ra sẽ bao gồm một giao dịch UTXO cho cửa h&agrave;ng xe đạp v&agrave; một giao dịch UTXO cho ch&iacute;nh m&igrave;nh l&agrave; 0.1BTC. Như vậy, số tiền đ&oacute; sẽ được chuyển v&agrave;o cửa h&agrave;ng b&aacute;n xe đạp v&agrave; số tiền n&agrave;y sẽ được chuyển v&agrave;o trong phần chứa c&aacute;c giao dịch ở b&ecirc;n tr&ecirc;n. V&agrave; ch&uacute;ng ta cũng sẽ c&oacute; một chiếc xe đạp.
<img style="width: 100%;" src="../../../public_files/6fa43bb7-2640-4760-85a8-7828cbdf1406" alt="giao-dich-tien-ao-6" />
Đ&oacute; l&agrave; những g&igrave; ch&uacute;ng ta đ&atilde; thực hiện sau khi mọi thứ đ&atilde; được thiết lập, v&agrave; v&igrave; vậy những g&igrave; ch&uacute;ng ta sẽ thấy ở đ&acirc;y b&acirc;y giờ, nếu ch&uacute;ng ta tạo danh s&aacute;ch c&aacute;c UTXO, ch&uacute;ng ta sẽ thấy rằng, giao dịch Nam chuyển tiền cho ch&uacute;ng ta 0.6 BTC sẽ kh&ocirc;ng c&ograve;n nữa. Thay v&agrave;o đ&oacute;, ch&uacute;ng ta sẽ c&oacute; một UTXO kh&aacute;c. V&agrave; giao dịch đ&oacute; sẽ l&agrave; ch&uacute;ng ta tự gửi cho ch&iacute;nh m&igrave;nh, một giao dịch c&oacute; số tiền l&agrave; 0.1BTC chưa được sử dụng. V&agrave; đ&oacute; l&agrave; v&iacute; dụ với chiếc xe đạp.
Ch&uacute;ng ta sẽ lấy v&iacute; dụ thứ 2. Giả sử ch&uacute;ng ta muốn mua một chiếc xe đạp thứ hai cho bố. V&agrave; giao dịch n&agrave;y sẽ diễn ra như thế n&agrave;o? Ch&uacute;ng ta sẽ l&agrave;m thế n&agrave;o để mua được chiếc xe đạp đắt tiền hơn 1.1 BTC. Nếu c&aacute;c bạn muốn, c&aacute;c bạn c&oacute; thể thử tự l&agrave;m cho ch&iacute;nh m&igrave;nh, cố gắng thực h&agrave;nh n&oacute;.
Bạn chỉ cần đặt c&aacute;c đầu v&agrave;o, t&iacute;nh to&aacute;n kết quả đầu ra v&agrave; gửi lại tiền thừa cho ch&iacute;nh m&igrave;nh nếu c&oacute;. Sau đ&oacute;, một khi bạn đ&atilde; l&agrave;m điều đ&oacute; một v&agrave;i lần, n&oacute; sẽ trở n&ecirc;n rất r&otilde; r&agrave;ng sau một thời gian tại sao n&oacute; hoạt động theo c&aacute;ch đ&oacute;. Ch&uacute;ng ta sẽ sử dụng c&aacute;c UTXO m&agrave; ch&uacute;ng ta c&oacute;. Ch&uacute;ng ta cần phải sử dụng một số lượng tiền kh&aacute; lớn. Như vậy, ch&uacute;ng ta sẽ chọn nhiều giao dịch để đảm bảo số tiền thanh to&aacute;n cho chiếc xe lớn hơn hoặc bằng gi&aacute; trị của chiếc xe đ&oacute;.
<img style="width: 100%;" src="../../../public_files/82206514-bd3c-4f31-8686-7d01e21d587f" alt="giao-dich-tien-ao-7" />
Như vậy, ch&uacute;ng ta đ&atilde; chọn ra 3 giao dịch UTXO cho đầu v&agrave;o v&agrave; như bạn c&oacute; thể thấy, ch&uacute;ng ta c&oacute; tổng số lượng BTC ch&iacute;nh x&aacute;c m&agrave; ch&uacute;ng ta cần. Đầu ra sẽ được chuyển đến cửa h&agrave;ng xe đạp v&agrave; ch&uacute;ng ta kh&ocirc;ng cần th&ecirc;m bất kỳ đầu ra bổ sung n&agrave;o. Như vậy, sẽ kh&ocirc;ng c&oacute; số tiền thừa n&agrave;o m&agrave; ch&uacute;ng ta cần trả lại cho ch&iacute;nh m&igrave;nh. Đ&oacute; l&agrave; c&aacute;ch ch&uacute;ng ta x&acirc;y dựng c&aacute;c giao dịch. V&agrave; khi giao dịch được đưa v&agrave;o chuỗi khối, c&aacute;c giao dịch UTXO đ&atilde; được sử dụng sẽ được loại bỏ. N&oacute; sẽ kh&ocirc;ng c&ograve;n được coi l&agrave; UTXO, bởi r&otilde; r&agrave;ng l&agrave; c&aacute;c giao dịch n&agrave;y đ&atilde; được sử dụng. Mặt kh&aacute;c, cửa h&agrave;ng xe đạp sẽ c&oacute; một UTXO v&agrave; họ sẽ nhận được số tiền mới khi ch&uacute;ng ta mua chiếc xe đạp thứ 2. B&acirc;y giờ, kết quả của giao dịch n&agrave;y sẽ được đưa v&agrave;o chuỗi khối. V&agrave; bất cứ khi n&agrave;o t&iacute;nh to&aacute;n UTXO, ch&uacute;ng sẽ thấy giao dịch UTXO n&agrave;y cho đến khi n&oacute; cung cấp đầu v&agrave;o cho một giao dịch kh&aacute;c v&agrave; ch&uacute;ng ta sẽ c&oacute; được một chiếc xe đạp.
<img style="width: 100%;" src="../../../public_files/11e6030f-ae3b-4289-8ec2-8e593a5ef3da" alt="giao-dich-tien-ao-8" />
Nếu ch&uacute;ng ta t&iacute;nh to&aacute;n lại UTXO, bạn sẽ thấy rằng ch&uacute;ng ta chỉ c&ograve;n lại một UTXO. V&igrave; vậy, tất cả những số tiền đ&oacute; đ&atilde; được đưa v&agrave;o chuỗi khối. Cuối c&ugrave;ng, ch&uacute;ng ta c&ograve;n 1 UTXO, 0.1 BTC, mặc d&ugrave; ch&uacute;ng ta kh&ocirc;ng c&oacute; t&agrave;i khoản n&agrave;o cả những n&oacute; cũng c&oacute; thể được coi l&agrave; số dư t&agrave;i khoản. Đ&oacute; l&agrave; c&aacute;ch n&oacute; thực sự hoạt động trong chuỗi khối. Điều n&agrave;y c&oacute; thể vẫn c&ograve;n mơ hồ, c&oacute; thể sẽ mất một ch&uacute;t thời gian để bạn hiểu được vấn đề n&agrave;y. Đừng lo lắng. Ch&uacute;ng ta sẽ c&ugrave;ng thực h&agrave;nh v&agrave; t&igrave;m hiểu r&otilde; hơn trong c&aacute;c b&agrave;i sau.

Khái niệm về giao dịch và UTXO